Forhøllin.
Har sita tey. Børn, ung, vaksin, gomul. Tey sita í bólkum við hvør sítt borð. Látur, dempað prát og ikki at gloyma “hvør er hatta og man eg kenna hann” eygnabráið liva frítt í forhøllini. Men har vantar ein gestur, ið annars er trúfasti fylgisveinur okkara alra: fartelefonin. Hon er ongastaðni at síggja. Munnu vit øll vera so væl vand, eins og Tjóðpallurin er okkara Pavlov og vit hundar hansara, at vit vita, at tá ið vit hittast til ein sjónleik, og tosa um, hvussu langtsíðan vit hava sæst, væntanina av leikinum, hvør er við í honum o.t., ja, so er fartelefonin faktiskt ikki so neyðug? Samstundis sum vit vita, at tá ið vit fara inni í tað allar heilagasta - rúmið, har ið leikurin verður framførdur - so verða vit jú biðin um at sløkkja hana. Hvussu er og ikki, so hava vit øll tikið somu avgerð: Um eina løtu fara vit øll uttan órógv at ferðast saman í ein annan heim.
Pallurin.
Og so verður hurðin opnað til framførsluhølið. Og í tí, at vit stíga innum, eru vit ikki longur í Føroyum, í Havn ella í býnum. Nú eru vit í tí heiminum, ið Joël Pommerat hevur skapað, Napoleon Smith hevur føroyskað, Marfa Gorvits hevur leikstjórnað, Aleksandr Mokhov hevur pall- og búnasniðgivið, Súni Joensen hevur ljóssniðgivið, Baldur Meitil hevur ljóðsniðgivið, Anna Kristin Bæk hevur búmakað, Janus Brix Kamban, David Geyti, Símun Pauli Hansen, Birgir Djurhuus, Asger Schmidt hava pallsmíðað, Julia Jacobsen hevur gjørt hár og smyrsl til, Búi Rouch hevur koreograferað og Kirstin Helgadóttir hevur grafiskt sniðgivið. Ja, so nógv fólk skulu til at skapa ein heim, ið seks leikarar skulu flyta og innliva seg í, og samstundis sannføra okkum um næstu løtuna.
Pallurin fær meg beinavegin at hugsa um filmin Dogville hjá Lars von Trier. Hann er nemliga svartur og hevur síðan ymsar hvítar strikur á. Minimalistiskt teatur. Og hetta hevur við sær, at heldur enn at smíða vakrar borgir, gera óveruliga vakrar búnar og alt annað glæsiligt, so sleppa leikararnir veruliga at spíla seg út, teksturin sleppur meira fram og søgan at standa nógv nógv sterkari. Og hvat meir? Hugflogið sleppur at liva í sínum besta búna. Framúr góð avgerð frá byrjan, hugsi eg.
Og so byrjar leikurin.
Minimalistiska sniðið og stemningsljósið í framleiðsluni skapar ein dreymakendan heim. Og í einum lítlum króki situr eitt frásøgufólk, við eini bók - ævintýrabók, hugsast - og byrjar at fortelja okkum søguna um ta sera ungu gentuna, Fíu. Søguna, sum frásøgufólkið heldur seg onkursvegna minnast. Leikurin er ein nútímans endursøgn av tí klassiska ævintýrinum, sum vit kenna so væl. Áherðsla verður løgd á sorg, minni og misskiljingarnar, sum mynda lívið hjá tí ungu Fíu. Tað er Kristina Sundar Hansen, ið er frásøgufólkið. Innímillum blandar hon seg uppí leikin. Kanska fyri at rætta uppá onkra hending?
Og leiklutin sum Fía hevur Kristina Sørensen Ougaard, ið annars júst er komin niður av pallinum aftur av einmansleikinum, Prima Facie, har hon spældi Tessa, ein kvinnuligur sakførari. Ótrúlig orka hon hevur. Og eins og í tí leikinum, har hon megnaði at sannføra og rúnabinda okkum, ja, so heldur hon áfram við tí Øskufíu. Har finst ikki ein løta í leikinum, har vit ivast í, at hon veruliga er Øskufía. Øskufía, ella Fía, er miðdepilin í leikinum, og verður ikki lýst sum ein passivur droymari, men heldur sum ein ung genta, ið er tyngd av skuldarkenslu, longsli og misskiljing. Hennara fatan av, at seinastu orðini hjá mammuni vóru eini strang boð um at støðugt hugsa um hana, tí annars doyr hon veruliga, gerst kensluborni motorurin í søguni. Ein rørandi og pínufull misskiljing, sum fær okkum at veruliga hava samkenslu við henni. Hendan broytingin gevur kendu søgugongdini yvirraskandi dýpd, og umskapar tað til eina hugleiðing um, hvussu børn klára seg við trauma og hvussu vaksin ofta ikki síggja tey týðiliga.
Pápi Øskufíu, sum ofta er ein passivur persónur í siðbundnum útgávum, verður lýstur sum kensluliga lamin av sorg. Hansara óføri at verja ella enntá veruliga síggja dóttrina, leggur eitt lag av sorgarleika afturat. Ja, hann er enntá farin at roykja. Hann gerst eitt symbol uppá vælmeinta, men vaksna fráveru. Og tað er Erling Eysturoy, ið hevur leiklutin sum pápin. Og hann er sannførandi. Eg taki synd í honum, flenni eftir honum, tá tað hóskar seg, og trúgvi honum frá hann kemur á pallin inntil hann fer av honum aftur.
Stjúkfamiljan – Stjúkmamman og báðar døtur hennara, ið eru bæði ónd og absurd - verður lýst við myrkum humori. Stjúkmamman, langt frá teknifilmsskurkinum vit kenna í klassisku søguni, stígur fram við hvassari sosialari tilvitan. Hon er ónd, ja, men tað stavar frá ótryggleika og einum øgiligum tørvi á at varðveita eina fasadu av stýring og elegansu. Hon má allatíðina standa upprætt. Fáfongd og angist hennara verða lýst í javnvág, og ger hana bæði til skrímsl og menniskja. Hon flytur seg á ein ónatúrligan hátt á pallinum, men hetta er so gjøgnumført, at ein trýr, at hatta er hvussu hon ferðast í sínari tilveru.
Tað er Óluva Heidiardóttir Tvørfoss, ið eg ikki kenni í føroyska sjónleikaraumhvørvinum, sum spælir tann ónda stjúkmamman. Og tað er torført at lýsa við orðum, hvussu væl hon ger tað. Óluva megnar at gera stjúkmammuna til ein fullkomnan karakter. Hon er andstyggilig, ræðulig, hugtakandi, vøkur, farlig, bergtakandi, ja, hon er so nógv, at tá hon ikki er á pallinum, so ynskja vit hana fram aftur skjótast gjørligt, hóast vit ræðast hana. Eg gleði meg at síggja, hvat Óluva fer ígongd við framyvir, og takk fyri, at tú er at síggja á føroyska sjónleikarapallinum.
Báðar døtur hennara, ið á ein sera stuttligan hátt verða spældar av Hjálmari Dam og Haraldi Thompson Rosenstrøm, eru komiskar og yvirdrivnar. Tær grenja, tyggja tyggigummi, taka selfies, kappast. Soleiðis eru tær, tí mamma teirra lønar, ella krevur, yvirflatligheit og kapping. Senurnar hjá teimum eru ofta humoristiskar í einum annars myrkum leiki, men tær eru ongantíð so plattar, at tær ikki hava rúm í leikinum. Og hóast tær stundum vísa góðleika í sær, so er mamman skjót at sýta teimum slíkan verumáta.
Álvafljóðið er ein av teimum mest yvirraskandi persónunum í leikinum. Hann er ótolin og eitt sindur kaotiskur. Minni ein blíður verji og meira pragmatiskur. Og so er hann eisini heldur stuttligur. Hann er ikki sera stinnur í gandi, ið vit annars eru von við, og hetta hevur eisini við sær, at skal Øskufía megna nakað í leikinum, so verður tað ikki av gandi, men av egnum gerðum. Álvafljóðið er har fyri at hála hana úr sínum barndómi og inní tað at vera kvinna, ið eigur at taka egnar avgerðir. Her er tað aftur Hjálmar Dam, ið spælir. Og eins sannførandi er hann. Hjálmar Dam hevur onkur evni, ið eg ikki dugi sera væl at lýsa, og sum ein og hvør sjónleikari droymir um at kunna meistra: Hann fær tað at síggja lætt út. Gott hugskot at brúka hann í fleiri leiklutum.
Prinsurin í leikinum er viðkvæmur. Í staðin fyri at vera ein trygg romantisk hetja, verður hann lýstur sum ein einsamallur drongur, sum er merktur av síni egnu sorg. Hann hevur, eins og Øskufía, mist mammu sína og velur, eins og Øskufía, at lúgva fyri sær sjálvum, at onkursvegna er mamman enn á lívi. Hann speglar innara heimin hjá Øskufíu, og hetta ger, at møtið hjá teimum kennist minni sum óneyðug tilvild og meira sum ein broytilig løta, ið fær tey at ásanna, hvørji tey eru og góðtaka tann missin, ið tey hava verið út fyri.
Eins og við Hjálmari Dam, sum hevur tveir leiklutir, so er tað Harald Thompson Rosenstrøm, ið hevur leiklutin sum prinsurin. Og hetta ger hann so gott. Prinsurin er smæðin, fittur, eitt sindur kiksaður uppá besta mátan og ein stuttligur dansari. Tað er herligt at síggja prinsin og Øskufíu saman.
Men sum við øllum lívsins viðurskiftum, so hevur hesin leikurin eisini ein enda.
Øskufía er ein rørandi, nútímans leikur, sum kennist yvirraskandi intimur og djúpt menniskjaligur. Hann snýr seg minni um tað klassiska og gandakenda, og meira um okkara minni, at gerast eldri, søgurnar, sum vit siga okkum sjálvi, so vit kunnu góðtaka at missa onkran og hvussu kærleikin, hóast hann er ófullkomin, kann hjálpa okkum at umskriva tær.
Og brátt stóð eg aftur í forhøllini. Men nú eina uppliving ríkari. Og hon var góð.
