Áðrenn hetta ummælið byrjar, fari eg at viðmæla "Ingen vej tilbage".
Eg viðmæli tær at síggja røðina. Eg viðmæli tær at hyggja uttan at vita tað stóra frammanundan. Eg viðmæli at hyggja við reinum sinni, so segði hann, óspilt av fordómum og forvitan, sum forritar teg at hyggja og hugsa á henda ella handa hátt um tað, tú sært.
Eg eri tín størsti fíggindi í so máta, tí mítt arbeiði er at góðskumeta røðina, lýsa hennara tematiska og stílistiska háttalag, seta orð á idéirnar og kenslurnar, sum røra seg í henni.
Tað er tað keðiliga við ummælum: Tey lita upplivingar. Ella kanska heldur: Tey dálka upplivingar. Tey planta væntanir í heilan á áskoðaranum og fyrireikar hann at varnast ávís mynstur, sum helst høvdu nógv sterkari ávirkan, um tey komu óvart á.
Hetta verður í stóran mun eitt positivt ummæli, og eg viðmæli tær at lesa tað, men fyrst skalt tú fara inn á dr.dk og leita eftir "Ingen vej tilbage". Ger tað beint nú. Ella seinni, tá tú hevur tíð. Kanska í morgin. Tað tekur einar tveir tímar. Formatið er lætt at sodna, tí partarnir eru bara 15-20 minuttir langir. Og kom so aftur her.
Soleiðis sá eg røðina. Uttan at vita nakað stórvegis um hana. Hevði ikki eingongd sæð treylaran. Og tað var gott, tí eg varð tikin á bóli av, hvussu høvuðsevnið í røðini kom sníkjandi, krúpandi og vavdi seg líðandi um alla søgugongdina sum ein kvalaraslanga. Tað er eitt evni, sum hevur bit, og sum bítur frá sær meira enn nakrantíð í okkara einsemisplágaða samfelagi, nú tey ungu hava mist trúnna á framtíðina og helst samtíðina við. Evnið er sálarsjúka, og røðin handfer henda viðkvæma snúningsdepilin við hegni, neyvleika og eymleika, sum samanumtikið er sjáldsama væl frágingið. Vit fáa virðismikið innlit í spurningin um at verða upp á vegin við diagnosuni skitsofreni, og vit fáa inniliga samkenslu við kvinnuni, áðrenn sjúkan brýtur út og broytir hana til eina veru, ið ikki longur kennist við heimin, og sum ikki longur er til at kenna aftur.
Alt hetta fer fram við einum tóna, sum er í góðari javnvág millum komediu og tragediu. Vit flóta millum gaman og álvara sum ein tungur fjøður eftir aldunum í ánni og flenna sirka líka ofta, sum vit gráta. Røðin nertir við nógv ymisk evni, sum øll verða viðgjørd við nærlagni og menniskjansleika, alt kennist veruligt, fólkini kennast verulig, sambondini kennast verulig, og støðurnar kennast veruligar. Vit kenna okkum aftur í feðgunum, tá pápin kemur óboðin á vitjan og skal fiksa alt, vit kenna okkum aftur í møðgunum, tá mamman ótilvitað irriterar øll tey eymastu punktini, vit kenna okkum aftur í systrunum og starvsfeløgunum, hetta eru alt dynamikkir, sum eru undirspældir, tó lýsandi klárir.
Samanbræddir heimar
Men nú lupu vit heldur langt fram í viðgerðini. Lat okkum byrja av nýggjum: "Ingen vej tilbage" er kærleikssøgan um tey bæði Nanna (Ana Stensgaard Juul) og Lasse (William Halken), eitt hálvungt par um 30 ára aldur, sum hava fjasast í eitt ár, tá vit hitta tey. Tað vil siga, at tey vita ikki ordiliga, um tey ganga saman ella ikki, tá røðin byrjar.
Tey eru øgiliga ymisk og umboða í veruleikanum mótpólar: Nanna er smartur keypmannahavnari, ið arbeiðir sum klædnasniðgevi, meðan Lasse er gjørdur úr salti jarðarinnar, ein heilt vanligur lollendingur, sum arbeiðir í einum matvøruhandli, ið kundi verið Bilka, Netto ella Fakta. Hon er stórbýur, hann er útjaðari, hon hevur kreativt og yrkisligt framsøkni, hann er í stóran mun nøgdur við sítt láglønta arbeiðaraklassastarv. Tey eru úr hvør sínum heimi, ið bráðna saman til eina heild í skapi av teirra parlagi. Hetta verður eisini visualiserað, tá vit hitta tey fyrstu ferð. Vit eygleiða tey fyrst í hvør sínum umhvørvi, sum eftir øllum at døma hava einki við hvørt annað at gera, og so verður myndin deild í helvt, tá Nanna ringir til Lassa (føroysk bending), og vit síggja tey í senn, hóast tey eru hvør sítt stað. Hetta kallast split screen, sum er eitt afturvendandi og væl eydnað greb í røðini, ið er við til at skapa framdrift og áhugaverdar myndasamansetingar. Henda skíggjakloyvingin kennist eisini hóskandi reint tematiskt í sambandi við fyrrnevnda tvílyndið, sum er innbygt í røðina. Harafturat er tað okkurt við skíggjakloyving og sinniskloyving (skitsofreni), sum passar væl saman.
Nanna og Lasse hava tó ikki einki til felags.
Fyri tað fyrsta eru tey góð og fitt saman. Tey eru forelskað og duga væl at hjálpast at í royndini at megna lívsins trupulleikar. Hetta seinasta passar ikki heilt, tí tey samskifta ikki so væl, sum tey áttu. Tað er eitt annað av høvuðstemunum í røðini, nevniliga samskifti, og nógvar av ósemjunum høvdu ikki versnað so illa, um samskiftið var betri frá byrjan. Hetta kenna vit helst øll frá okkara egnu lívsins royndum.
Fyri tað næsta eru tey bæði heldur miseydnað, um mann kann siga tað við einum so ljótum orði. Tað gongur í øllum førum einki serligt hjá teimum í yrkisleiðunum – í besta føri standa tey í stað, í versta gongur tað afturá. Hvørgin av teimum passar ordiliga inn á arbeiðsplássinum, og tey verða yvirhálað høgrumegin, tá tey royna at vinna sær hægri status. Tað er kanska tað, sum tey serliga hava til felags: Tey eru útskot.
Tú alfagra land
"Ingen vej tilbage" er ein søga um útskot, og júst tað orðið førir okkum beint til føroyska liðin í røðini. Lasse er nevniliga einasti danin á arbeiðsplássinum, sum annars er fongt við føroyingum.
Hetta er ikki av tilvild. Tað er havnarmaðurin Andrias Høgenni, sum hevur skrivað og leikstjórnað røðina. Andrias er royndur leikstjóri, sum hevur tvær filmsútbúgvingar og hópin av stuttfilmum á sínum curriculum vitae. Hann fekk sítt stóra gjøgnumbrot við stuttfilminum "Ikki illa meint" (2018), sum hann m.a. fekk stórfingna virðisløn fyri á heimsins størsta filmsfestivali, Cannes, í 2019.
"Ikki illa meint" vann í 2020 eisini glæsiligu Robert-virðislønina hjá danska filmsakademinum fyri besta stuttfilm, og hesar virðislønir hava helst gjørt sítt til, at Danmarks Radio hevur fingið gott eyga á føroyska leikstjóran, sum hevur loftað uppgávuni við tryggum hondum.
Vit kenna heilt vist hansara stíl aftur í "Ingen vej tilbage": Hann hevur eyga fyri tí humoristiska í gerandisdegnum, hann fortelur søgur um tað pínliga og tærnakrympandi, samstundis sum hann ikki ræðist at viðgera álvarsom evni. Hann hevur skapt sær eina nisju við lýsingum av føroyingum í Keypmannahavn, ofta í Oyrasundsskúlaheiminum, sum er eitt afturvendandi motiv í stuttfilmunum "Stina Karina" (2016), "Ikki illa meint" (2018) og so nú í "Ingen vej tilbage".
Føroysku sjónleikararnir, Klæmint Klakk, Beinta Clothier, Armgarð Mortensen og Sissal Drews Hjaltalin, arbeiða øll í handlinum, og tey standa seg heilt væl sum ein lítil, fitt serskøltasamling. Tað er bara okkurt grundleggjandi stuttligt við einum handli í Keypmannahavn, har øll uttan eitt av starvsfólkunum eru føroyingar. Tað er einki at ivast í, at tey eru eitt komiskt element í frásøgnini, og har eru fleiri inside-jokes til føroysku áskoðararnar – eitt nú gøtudanska málið hjá Rúnu (Beinta Clothier) og serliga í fimta parti, tá Bartal (Klæmint Klakk) og Jórun (Armgarð Mortensen) eru boðin til døgurða, og Sigrid (Sissal Drews Hjaltalin) gongur út frá, at hon eisini er boðin. "Skal mann bjóðast?", spyr hon, tá evnið stingur seg upp, tí tey ikki hava pláss fyri øllum gestunum. Við borðið reypa tey um Victorinox knívar, eitt serføroyskt fyribrigdi, og Bartal hevur tikið ein sekspakka av Veðr-øli við sum gávu, men hana tekur hann stillisliga við sær heimaftur, tá døgurðin verður avlýstur. Eg hugsi, at hann heldur nokk ikki, at hesir danirnir virðismeta eina kalda Veðr á sama hátt sum hann.
Tað verður spælt upp á "færinge" sum nakað fremmant og undarligt, ið vit gott kunnu flenna at. Tað er einki galið við tí sum so, men tað fær meg at hugsa um føroyska umboðan í donskum miðlum. Hvat um føroyingarnir vóru høvuðspersónarnir í søguni, og vit sóu danska samfelagið frá teirra sjónarmiði, hevði DR verið áhugað í tí sendirøðini? Ella sleppa føroyingarnir bara upp í part undir teirri treyt, at vit eru eitt sindur láturlig ella primitiv?
Tá tað er sagt, og vit leggja kolonialar undirlutakenslur til síðis, so hava hesir fýra leiklutirnir hvør sín týdningarmikla part í søgugongdini, og tey sleppa øll til sín rætt sum dámligir, fjølbroyttir og væl gjørdir leiklutir. Tað er eisini stuttligt, hvussu tey práta á føroyskum sínamillum. Tað kennist næstan sum eitt brot á fjórða veggin, tá ein hoyrir tey við føroyskum oyrum. Eitt sindur sum í sendirøðum sum "The Office" ella "House of Cards", tá sjónleikararnir hyggja í myndatólið og samskifta beinleiðis við hyggjaran, uttan at hini í røðini varnast tað.
Pilka bløðini
Frásøgnin í "Ingen vej tilbage" er eitt sindur sum ein summardái við níggju bløðum. Vit pilka hvítu bløðini av eitt fyri eitt, og at enda stendur gula pútan spillnakin eftir í miðjuni. Nakað soleiðis gongur tað fyri seg í sinninum á Nannu, sum missir vitið stig fyri stig, part fyri part, og til síðst er púra verjuleys. Øll sendirøðin er bygd um hesa gongdina, og kring hana gongur ein rúgva fyri seg: Foreldraskapur, parlag, ótrúskapur, abort, familja, karriera, vinarløg. Alt, sum hoyrir til eina modernaða søgu. Hvørja ferð, ein nýggjur partur er byrjaður, kemur heitið "Ingen vej tilbage" á skíggjan, og tað er áhugavert, at setningurin broytir týdning hvørja ferð – alt eftir samanhanginum og beint undanfarnu hendingini.
Fyrra helvtin av røðini verður brúkt til at byggja Nannu og Lassa upp, og seinna helvtin brýtur tey niður aftur, bæði hvør sær og sum eina eind. Hann verður meir og meir ódámligur, meðan hon verður ørari og ørari. Frásøgnin byrjar, tá hennara diagnosa er um reppið at gera um seg, og tað er eitt hóskandi stað at byrja – heldur enn til dømis eitt ár frammanundan, tá tey bæði byrjaðu at fjasast, ella fyri fimm árum síðani, tá hennara sálarsjúka fyrstu ferð breyt út. Hetta fáa vit atgongd til gjøgnum stutt afturlit í seinnu helvt av røðini, og tað háttalagið riggar heilt væl.
Ljóssetingin í røðini er bleik og sterk – antin orsakað av stóru vindeygunum í íbúðunum ella kliniska ljósinum í handlinum – og hetta er eitt erligt slag av ljósi, sum ikki fjalir "ófullkomileika" (tildømis pirrur) í andlitunum á leikarunum. Tað er ektað og rátt, og tað hóskar væl til stílin í røðini.
Myndatólið stendur ofta stilt við ávísari fjarstøðu og lítur voyeuristiskt inn gjøgnum durakarmin, sum gevur myndini eina rammu, aðrar tíðir lúrir tað gjøgnum lítil glopp í trappuhaldinum ella líknandi. Hetta undirbyggir eisini realistiska stílin og gevur okkum kanska ótilvitað kensluna av, at vit eru ósjónligir lúrarar, sum fáa privat innlit í lívið hjá øðrum.
Tónleikurin er stak góður og í stóran mun undirspældur. Tað helt eg í øllum førum fyrru ferð, eg hugdi at røðini, men seinnu ferðina kendist tónleikurin ov pedagogiskur á tann hátt, at hann vildi siga mær, hvat eg skuldi halda og føla. Tað er ov einfalt, at tónleikurin er glaður, tá tey eru glað, og syrgiligur, tá tey eru kedd. Tað órógvaði meg eisini eitt vet, hvussu dominerandi "tað svaka lagið" verður. Tá hugsi eg um temalagið, sum kemur, tá Nanna verður sálarliga illa fyri. Tað hevur ein bygnað gjøgnum røðina, sum samsvarar væl við tey fyrrnevndu bløðini, ið verða pilkað av summardáanum, men tað er kanska ov stigmatiserandi ella fremmandagerandi í eini røð, sum annars handfer sálarsjúku so fínliga og eymt.
Samanumtikið haldi eg, at hetta er ein sjáldsama eym og ektað sendirøð, ein vakur summardái, hvørs bløð øll eiga at pilka.
5/6 stjørnum
