Eg fari við hesum at geva Løgtinginum høvi til at umrøða fólkaskúlan, sum er eitt sera viðkomandi og týdningarmikið øki í okkara samfelag. Eitt øki, sum hevur grundleggjandi týdning fyri okkum sum fólk bæði vitanarliga og mentanarliga.
Kravda undirvísingarskyldan er níggju ár, og harumframt hava tey ungu møguleika eisini at velja at fara í 10. flokk. Hetta er ein stórur partur av teirra barna-og ungdómslívi, og tí er tað so umráðandi, at fólkaskúlin gevur næmingunum bestu menningarmøguleikar, sum byggjaá eitt heildarsjónarmið um læring.
Í dag ganga yvir 7.000 næmingar i fólkaskúlanum, so tað er tí heilt eyðsæð, at fólkaskúlin í sjálvum sær ávirkar nógvar einstaklingar og harvið eisini heimini runt oyggjarnar.
Tískil er tað eisini ein sera týðandi uppgáva hjá okkum sum politikkarar alla tíðina at vera við til at hjúkla um henda stovn, tí vit vita, at tað er í fólkaskúlanum, at spírin til komandi samfelag nørist, og henda spíra skulu vit hjúkla um.
Umframt kravdar lærugreinir og evni, sum eru ásett i fólkaskúlalógini, so skal fólkaskúlin megna at skipa sítt virksemi soleiðis, at hvør einstakur næmingur fær ment sínar fakligu og persónligu førleikar.
Í fólkaskúlanum er næmingurin partur av einum felagsskapi, og hesin felagsskapur hevur grundleggjandi týdning fyri, at næmingurin kann trívast og menna síni evni og sína fatan av at vera partur í einum fólkaræðisligum samfelagi, har hann lærir at virða bæði seg sjálvan og onnur, og ikki minst at skilja og góðtaka ymsar aðrar áskoðanir bæði politiskt, mentanarligaog átrúnaðarliga.
Fólkaskúlin hevur tí sum skipan sera stórar og týdningarmiklar uppgávur at lyfta, har hann er við til at mynda okkara unga ættarlið og búgva tey til framtíðarsamfelagið, og tað eru vit politikkarar, sum varða av innihaldinum í fólkaskúlanum og seta lógarkarmarnar.
Arbeiðið at gera broytingar á fólkaskúlaøkinum
Eg haldi, at tað er sera umráðandi, at vit politiskt bera fram okkara hugsjónir um ein so týðandi part av okkara skúlaskipan og grundarlagið undir albúgving, sum fólkaskúlin fevnir um. Sum politikkarar eiga vit við jøvnum millumbili at seta okkum spurningin, um lógarkarmarnir eru hóskandi til dagsins skúla og tað samfelag, vit liva í. Eru tað t.d. ásetingar viðvíkjandi bygnaði og innihaldi, sum skulu broytast?
Fólkaskúlin er fyri okkum øll, og tí seti eg mær sum mál at fáa eina so breiða undirtøku sum gjørligt fyri teimum átøkum, sum verða sett í verk.Tvørpolitiska umrøðan hevur verið grundarlag undir teimum broytingum og dagføringum, sum eru gjørdar á fólkaskúlaøkinum. Ætlanin er, at lógarbroytingarnar, sum seinni verða lagdar fram og hetta aðalorðaskifti skulu ganga hond í hond, so at aðalorðaskiftið kann verða grundarlag undir og birta uppundir kjakið um ætlaðu broytingarnar.
Politisku sjónarmiðini á fólkaskúlaøkinum
Í samgonguskjalinum millum Javnaðarflokkin, Tjóðveldi og Framsókn frá 22. desembur2022 eru okkara yvirskipaðu hugsjónir orðaðar soleiðis, at:“Skúlin skal menna almenna dannilsið og kveikja skapandi og verkliga hugin hjá børnunum. Javnvág skal vera millum hugvísindi, náttúruvísindi og skapandi læru. Skúlarnir fáa størri frælsi at skipa skúladagin. Harumframt hevur samgongan í samgonguskjalinum m.a. sett hesi mál viðvíkjandi fólkaskúlanum:
Vit vilja raðfesta flokslæraraleiklutin og styrkja tvílæraraskipan í grunddeild
Vit vilja stytta skúladagin og endurskoða lærugreinabýtið og ynskja at lækka talið av næmingum í hvørjum flokki
Vit vilja endurskoða førleikamál í námsætlanum, skúlafrítíðina, lands- og pisaroyndir, lærara- og leiðslutíð og læraraúbúgvingina
At regluligur eftirútbúgvingarleistur verður skipaður fyri starvsbólkar skúlans
At meira gransking skal skipast á skúlaøkinum
Og at Nám skal uppraðfestast
Aðalorðaskifti og tilmæli frá arbeiðsbólki um broytingar í fólkaskúlalógini
Undanfarni landsstýrismaður, Jenis av Rana, tók stig til at taka fólkaskúlalógina upp til viðgerðar, og í novembur 2021 varð ein arbeiðsbólkur settur til at hyggja nærri at fólkaskúlalógini og møguligum tillagingum. Arbeiðsbólkurin var mannaður við umboðum frá aðalráðnum, Undirvísingarstýrinum, Námi, Sernámi, Kommunufelagnum, Føroya Lærarafelag, Skúlaleiðarafelagnum, Fólkaskúlaráðnum, Námsvísindadeildini og Felagnum Heim og Skúli.
Eftir at eg gjørdist landsstýrismaður heitti eg á arbeiðsbólkin um at halda fram við arbeiðinum, vísandi til, at fleiri av uppgávunum tey sótu við sampakka væl við tey yvirskipaðu stevnumið, sum vit hava sett í samgonguskjalið.
Á krossmessu í ár fekk eg handaðálit frá arbeiðsbólkinum við 18 tilmælum um broytingar í fólkaskúlalógini. Nógv av hesum tilmælum eru í samsvari við tey mál, sum samgongan hevur orðað í samgonguskjalinum. Endamálið er, at hetta álit skal verða grundarlag undir aðalorðaskiftinum, samstundis sum aðalorðaskiftið skal varpa ljós á fólkaskúlan sum heild, tí fólkaskúlin eigur at fáa stóra rúmd politiskt, mentanar-og samfelagsliga.
Í álitinum eru 18 tilmæli innan ymisk øki, sum lýsa fjølbroytta innihaldið í fólkaskúlanum bæði innihaldsliga og bygnaðarliga. Nøkur av høvuðstilmælunum eru:
At undirvísingarpartarnir verða ásettir í lógini, og at teir fevna um grunddeild (1-3 fl.),miðdeild (4-6 fl.) og hádeild (7-9 fl.), og at lærugreinabýtið verður gjørt fyri hvørja deild
At lækka undirvísingartímatalið til: grunddeild 25 t/v, miðdeild 30 t/v og hádeild 32 t/v
At tillaga tíma- og lærugreinabýtið við einum hóskandi býti millum tey 4 fakøkini mállærugreinir, náttúruvísindi, mentan og samfelag og likamlig og skapandi læra
At alis/evnafrøði verður kravd lærugrein í hádeild við 2 t/v, og at týskt verður vallærugreiní hádeild við 2 t/v, og at týskt ikki skal verða førleikagevandi sum upptøkukrav til miðnám
At víðka og menna tvílæraraskipanina og samlæring
At tillaga flokstøddina, so at næmingatalið við skúlaársbyrjan verður 20 næmingar
At nágreina arbeiðshættir sum verkætlanararbeiði, evniskunnandi undirvísing og verkstaðarundirvísing í fólkaskúlalógini, umframt raðfesta eftirútbúgving innan hettaøki
At skipa fastan leist fyri eftirútbúgvingar, sum frameftir nøkta tørvin á førleikamenning
At menna flokslæraraskipanina, at dagføra námsætlanir,og at menna handaverk og list
Umframt hesi eru eisini onnur tilmælir nevnd í álitinum.
Sum landsstýrismaður havi eg hug at nevna 4 tilmælir, sum eg meti hava stóran týdning at arbeitt verður við skjótast gjørligt.
Eitt av teimum er tilmælið viðvíkjandi floksstødd, har arbeiðsbólkurin vísir á samanhangin millum hetta, og so trivnað og frálæru.
Í § 20 í fólkaskúlalógini verður í dag lagt upp til, at tað skulu vera í mesta lagi 24 næmingar í hvørjum flokki.
Støðan er tann, at vit í dag hava flokkar, sum eru upp til 26 næmingar, og er skipanin soleiðis sett saman, at tað ikki er fyrr enn 27. næmingurin kemur í flokkin, at skúlin fær játtan til tveir flokkar. Fyri at tryggja betri trivnað og í samsvar ivið námsfrøðiliga gransking á økinum, vil eg arbeiða fyri, at floksstøddin frameftir verður 20 næmingar. Talan skal her vera um eina rullandi skipan, soleiðis, at byrjað verður við komandi 1. flokki, og síðani eigur henda skipan at verða rullað út, so hvørt sum árini ganga, inntil skipanin er galdandi fyri øll floksstig.
Nakað annað,sum er sera umráðandi fyri ein vælvirkandi flokk og harvið skúlan sum heild, eru umstøðurnar hjá flokslæraranum. Ásett er í§ 21 stk. 5 í fólkaskúlalógini, at í hvørjum flokki verður ein flokslærari settur at loysa serstakar uppgávur. Tað er eingin ivi um, at uppgávurnar hjá flokslæraranum í dag eru sera krevjandi, og er tað tískil eisini sera umráðandi, at vit sum varða av skipanini tryggja teimum neyðugu eftirútbúgving, soleiðis at teir verða enn betur ílatnir at lofta teimum uppgávum, sum standast í einum flokki, tað veri seg, tá talan er um samskifti, samstarv,relatiónskompetansu o.a., eins og víst verður á í álitinum.
Eg haldi tí, at tað er umráðandi,at vit eisini skjótast gjørligt fara inn og styrkja um flokslæraraskipanina. Eitt triðja,sum eg meti er umráðandi,at vit arbeiða fram ímóti, er víðkan av tvílæraraskipanini, sum í dag einans fevnir um 1. og 2. flokk. Henda skipan er, sum tað eisini framgongur í álitinum, ikki nakað nýtt fyribrigdi, men hevur fingið stóra undirtøku bæði í Evropa og Skandinávia og hevur somuleiðis verið brúkt í føroyska fólkaskúlanum í meira enn 12 ár. Ein tvílæraraskipan er við til at tryggja eina fjølbroytta og nærverandi undirvísing, og er grundað á eina inkluderandi hugsjón, sum eg hugsi, vit øll ynskja skal vera meira týðulig í fólkaskúlanum.
Álitið leggur upp til, at styrkt verður um hesa skipan, soleiðis at hon, frá bert at fevna um 1. og 2. flokk, víðkast til alla grunddeildina, tað vil siga 3. flokk eisini, og at man harnæst arbeiðir fram ímóti, at tvílæraraskipanin gerst galdandi fyri alla grund- og miðdeild.
Til seinast vil eg nevna týdningin av eftirútbúgving, sum eisini er eitt av tilmælunum í álitinum. Eingin ivi er um, at tað er av alstórum týdningi,at vit alla tíðina hava væl útbúgvin fólk innan allar lærugreinar og fakøki, tá vit hugsa fólkaskúlan, og vit mugu ásanna, at tørvurin á eftirútbúgving ongantíð hevur verið størri enn nú; arbeiðshættir og námsfrøðin flytur seg alla tíðina, og tískil er tað eisini umráðandi, at vit tryggja nøktandi eftirútbúgving av okkara starvsfólkum í fólkaskúlanum.
Arbeiðsbólkurin sum hevur sitið og skrivað álitið, hevur gjørt eina raðfesting av teim eftirútbúgvingum, sum tey meta stórur tørvur er á, og haldi eg sum landsstýrismaður, at vit skjótast gjørligt eiga at fara inn og skipa soleiðis fyri, at ein fastur leistur verður gjørdur, soleiðis at vit tryggja, at vit alla tíðina hava ein vælvirkandi eftirútbúgvingarleist.
Tingini standa ikki í stað, og tað ger fólkaskúlin heldur ikki. Vit eiga dugnaligar næmingar og lærarar, og harnæst eisini framsíggin fólk innan geiran. Fólkaskúlin eigur og skal mennast, og vit mugu tora at bróta upp av nýggjum, eisini tá talan er um okkara skúlaverk.
Við skúlaársbyrjan í august 2023 fór ein stór royndarverkætlan í gongd í Skúlanum á Fløtum, sum søkti um at sleppa at royna fleiri av umleggingunum, sum lagt er upp til í álitinum um fólkaskúlan.
Stórar tillagingar eru gjørdar í lærugreinabýtinum og umlegging av skúladegnum, sum millum annað hevur tað við sær, at eingin næmingur hevur meir enn 6 undirvísingartímar um dagin.
Tíma- og lærugreinabýtið fylgir tí, sum lagt verður upp til í álitinum. Eg eri sera fegin um, at henda royndarverkætlan er farin í gongd, tí hon gevur okkum ítøkiligt innlit í, hvussu umleggingarnar roynast í verki. Hetta er týðandi vitan at hava, tá vit skulu fremja ætlanina fyri allan fólkaskúlan. Viðmerkjast skal, at ein treyt fyri, at verkætlanin fekk loyvi til at fara av bakkastokki,var, at hon verður fylgd og eftirmett javnan.
Setrið (Námsvísindadeildin) fer tí at fylgja, kanna og eftirmeta royndarverkætlanina, samstundis sum ein fylgibólkur við limum úr Skúlanum á Fløtum, Undirvísingarstýrinum, Námi, Námsvísindadeildini og Barna-og útbúgvingarmálaráðnum koma at fylgja tilgongdini við regluligum fundum.
Eg haldi tað hevur týdning, at vit læra av royndunum, og at umleggingarnar, sum verða gjørdar í fólkaskúlanum, verða gjørdar í fleiri stigum.
Eg fari tí at leggja upp til, at broytingarnar í fólkaskúlalógini verða gjørdar í fleiri umførum komandi árini, soleiðis at tað verður ein lagalig tillaging av skúlanum heldur enn ein kollvelting.
Samanumtøka
Vónandi fáa vit eitt gott og mennandi orðaskifti við áherðslu á, at fólkaskúlin er grundstøðið undir allari skúlaskipan okkara, ein skipan, ið vit sum samfelag eiga at virðismeta og menna.
Eisini ásannandi týdningin, at vit tryggja børnum og ungdómi okkara eina góða skúlagongd, sum byggir á bæði fakliga, persónliga og sosiala menning, og sum gevur barninum og tí unga, ið skal mynda framtíðarsamfelagið, hollan førning og grundstøði at byggja víðari á.
Vinarliga
Djóni N. Joensen landsstýrismaður í barna- og útbúgvningarmálum
Leinkjan til álitið sum framløguskjalið er grundað á
